︎︎︎strona główna ︎ spis treści ︎︎︎materiały ︎︎︎o projekcie
︎︎︎ poprzedni tekst | następny tekst︎︎︎

prof. Anna Giza

Wstęp


︎ 6 min czytania
Co się dzieje z uniwersytetem? Dyskutowaliśmy o tym przez dwa lata, na seminarium pod takim właśnie tytułem. W tym miejscu przedstawiamy podsumowanie naszych wspólnych przemyśleń. Czytelnik znajdzie tu wszystkie materiały z seminarium – prezentacje, nagrania, glosy w dyskusji. To bardzo obszerny materiał, dlatego zaczynamy od tekstów napisanych przez organizatorów seminarium: Andrzeja Bliklego, Annę Gizę, Jerzego Hausnera i Łukasza Stankiewicza. Stanowią raczej próbę połączenia wszystkich ważniejszych wątków podnoszonych przez uczestników naszego seminarium, swego rodzaju refleksję po dwóch latach dyskusji. W swoich tekstach odsyłamy do poszczególnych wystąpień, pogłębiających i precyzujących poszczególne zagadnienia i jednocześnie próbujemy opowiedzieć, „co się dzieje z uniwersytetem”.

To ważne i uzasadnione pytanie, ponieważ poczucie głębokiego kryzysu uniwersytetów pojawia się powszechnie, i to po wszystkich stronach sporu o jego wizję. Jedni krytykują uczelnie za niewystarczające zaangażowanie w rozwiązywanie narastających wyzwań społecznych i gospodarczych, inni, przeciwnie – za stopniowe odchodzenie od akademickich wartości. Począwszy od lat dziewięćdziesiątych XX wieku pojawia się coraz więcej publikacji krytycznych wobec wyższych uczelni, zarówno o charakterze teoretycznym (1), jak empirycznym. Co do tych pierwszych, obejmują one zarówno prace postulujące „wyjście z wieży z kości słoniowej” na rzecz uniwersytetu przedsiębiorczego, wspierającego rozwój i dostarczającego innowacji, jak i prace problematyzujące dysfunkcyjne konsekwencje reform dotykających uczelnie właśnie w imię dopasowania do potrzeb zmieniającego się otoczenia. Co do tych drugich, znajdziemy tu prace oparte o dane, które ukazują niepokojący stan uniwersytetów: rosnącą proporcję naukowego prekariatu wśród ogółu zatrudnionych w sektorze wyższych uczelni, wzrost problemów psychicznych – przede wszystkim depresji – wśród kadry i studentów, wzrost nierówności w dostępie do wyższej edukacji, rosnące uzależnienie od prywatnych strumieni finansowych itp.

W Polsce tego rodzaju dyskusja odbyła się w latach 2016-2018, kiedy w obliczu narastającej krytyki projektowano nową ustawę. Z jednej strony uczelniom wytykano niskiej jakości kształcenie („fabryki bezrobotnych”), mało zauważalną obecność w nauce światowej, nikłe związki z otoczeniem społeczno-gospodarczym i bardzo odległe miejsca w rankingach światowych: najlepsze polskie uczelnie w rankingu AWRU plasują się nieodmiennie w piątej lub szóstej setce. Z drugiej strony przestrzegano przed wdrożeniem „proefektywnościowych” rozwiązań i wskaźników, takich jak przypisanie uczonych do dyscyplin, punktowanie publikacji, pozyskiwanie zleceń z przemysłu czy patentowanie.

Nowa ustawa – zmieniająca relacje władzy na uczelni, zwiększająca nacisk na efektywność i wzmacniająca wpływ władz publicznych - została wdrożona i zaczynamy odczuwać jej skutki. Dyskusje w naszym środowisku wciąż są więc gorące: przełożyło się to na duże zainteresowanie naszym seminarium. Każde spotkanie gromadziło kilkudziesięciu uczestników, czasem blisko stu, i budziło ożywione dyskusje. Dlatego mamy przekonanie, że pracownicy akademiccy odczuwają silną potrzebę poddania refleksji swojej sytuacji, a także przepracowania traum i problemów, które ze szczególną siłą ujawniły się po „reformie Gowina”. Ta ostatnia wciąż pozostaje ważną osią sporu. Jedni bowiem przyczyn różnego rodzaju dysfunkcji upatrują w neoliberalnych reformach w obszarze szkolnictwa wyższego i nauki („urynkowienie” edukacji, wskaźniki osiągnięć itp.)., inni zaś wprost przeciwnie – widzą w tych reformach remedium na wcześniejsze dysfunkcje dotykające sektor wyższych uczelni (feudalizm, wsobność, nieobecność w nauce światowej). Takie elementy „reformy Gowina” jak zarządzanie menedżerskie, wprowadzenie rady uczelni jako ciała nadzorującego finanse uczelni oraz realizowanie przez nie strategii, parametryczna ewaluacja osiągnięć naukowych itp., mają z kryzysu uczelnie wyprowadzić. To, jak gorący toczy się spór, widać bardzo wyraźnie:  wystarczy przyjrzeć się „akcjom” w mediach społecznościowych (hejt wobec krytyków reformy, rozliczanie osiągnięć starej profesury).

Po dwóch latach dyskusji wyraźnie widać, że istota sporu dotyczy tego, jaki/czym powinien być uniwersytet: czy ma być przede wszystkim sprawną organizacją skutecznie konkurującą na lokalnych i globalnych rynkach, czy też zorientowaną na konstytutywne dla nauki i kształcenia wartości, misyjną instytucją; a zasadnicze pytanie dotyczy tego, czy da się pogodzić te dwie perspektywy: czy uniwersytet może jednocześni być sprawną organizacją i silną instytucją (w sensie socjologicznym, aksjonormatywnym); czy zaprawiony w bojach system immunologiczny uniwersytetu jest w stanie wchłonąć i unieszkodliwić również i te presje, które pojawiły się w konsekwencji neoliberalizmu i globalizacji.

Na naszych seminariach przeważało przekonanie, że neoliberalne reformy są dysfunkcyjne:

Ania Giza pokazywała negatywne konsekwencje uruchomionej przez elementy New Public Management „gry z systemem”, prowadzącej do instrumentalizacji misji uniwersytetu i dysfunkcji w wielu sferach;
︎︎︎ przejdź do tekstu



Jurek Hausner zwracał uwagę, że uniwersytet stracił kontakt ze swoją aksjonormatywną podstawą, a wraz z tym zdolność autonomicznej odpowiedzi na pytanie, po co jest i orientowania na te wartości swoich działań;
︎︎︎ przejdź do tekstu


Jacek Blikle wskazywał, że przejmujemy z biznesu idee i narzędzia, które dawno zostały przez biznes odrzucone (systemy motywacyjne oparte na logice „marchewki i kija). W rezultacie uniwersyteckie rozumienie „dobrego zarządzania” jest daleko w tyle za ideami nowoczesnego zarządzania, jak np. „turkusowe organizacje”.
︎︎︎ przejdź do tekstu


Łukasz Stankiewicz tonował nasze poczucie kryzysu pokazując, że problemy, o których mowa, są permanentne – na niedocenianie „prawdziwych uczonych” skarżyli się średniowieczni pracownicy uniwersytetów; i że uniwersytet jest dziwaczną, w zasadzie niezarządzalną organizacją (instytucją), współtworzoną przez grupy o różnych interesach, a instancje zewnętrzne (jak państwo) zawsze miały problem zzyskaniem nad uniwersytetem kontroli;
︎︎︎ przejdź do tekstu



Ania Karwińska podsumowała wywiady z władzami różnych uczelni po roku od wprowadzenia reformy pokazując w zasadzie to, że żadnej rewolucji nie ma, ale nikt nie jest zadowolony;
︎︎︎ przejdź do nagrania


Cezary Olbracht-Prądzyński posłużył się, dla zobrazowania narastającej na uczelniach anomii, metaforą „kanibalizmu akademickiego”.
︎︎︎ przejdź do tekstu


Piotr Czekierda wraz z Michałem Łuczewskim podjęli temat integralnego przywództwa akademickiego, dzieląc się m.in. doświadczeniami prowadzenia Academic Leadership Development Program.
︎︎︎przejdź do nagrania

Prof. Jacek Raciborski zapoczątkował dyskusję w temacie Uniwersytet jako system polityczny.
︎︎︎przejdź do nagrania

Prof. Maciej Nowak i prof. Rafał Rakoczy zastanawiali się nad szansami polskiej nauki w obiegu międzynarodowym.
︎︎︎przejdź do nagrania

prof. Katarzyna Śledziewska z Uniwersytetu Warszawskiego pogłębiła temat dojrzałości cyfrowej uczelni, omawiając m.in. aspekt modeli dojrzałości cyfrowej, budowania przewag konkurencyjnych czy też kluczowych obszarów skutecznej transformacji.
︎︎︎przejdź do nagrania



Mieliśmy jednak cały czas poczucie, że nie powinniśmy poprzestawać na ponurej diagnozie, ponieważ pojawiają się różne oddolne inicjatywy, takie jak ︎︎︎DORA, proponujące alternatywy dla mainstreamowych wskaźników i rankingów; pojawiają się wartościowe prace naukowe; wielu z nas eksperymentuje z nowymi narzędziami dydaktycznymi, zamiast narzekać na „dzisiejszych studentów”; niektóre uczelnie podejmują współpracę z otoczeniem: postanowiliśmy stworzyć grupy robocze i przekształcić w roku 2023 seminarium w forum dzielenia się pomysłami, doświadczeniami i praktykami wychodząc z założenia, że każdy z nas w swojej pracy może działać inaczej – turkusowo, partnersko, dialogicznie.
To będzie przedmiotem kolejnego tomu naszej publikacji, w tym podsumowujemy część diagnostyczną.

︎

(1) por np. Furedi, Frank (2017), What’s Happened To The University? A sociological exploration of its infantilization. Routledge; Bengtsen, Soren S.E., Gilderslleve, Ryan Evely (2022),Transformation of the University. Hopeful Futures for Higher Education. Routledge; Newfield, Christopher (2011), Unmaking the Public University: The Forty-Year Assault on the Middle Class, Harvard University Press; Newfield, Christopher (2016), The Great Mistake: How We Wrecked Public Universities and How We Can Fix Them, John Hopkins University Press; Ginsberg, Benjamin (2011), The Fall of the Faculty, Oxford University Press; Kwiek, Marek (2010). Transformacje Uniwersytetu. Zmiany instytucjonalne i ewolucje polityki edukacyjnej w Europie, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza
︎︎︎powrót do góry